Að breyta bæjarnöfnum

Aðsend grein: Stefán Gíslason
Hafið þið velt fyrir ykkur þeim krafti sem felst í prentvillum og öðrum rangfærslum? Kannski sleppur eitthvert orð eða einhver fullyrðing fram hjá vökulum augum prófarkalesara og fyrr en varir eru aðrir farnir að vísa í vitleysuna í ræðu og riti sem góða og gilda heimild, með þeim afleiðingum að orðið eða fullyrðingin berst út eins og farsótt, en hið upphaflegra og réttara verður undir og gleymist. Bæjarnöfn og önnur örnefni geta sem best hlotið þessi örlög ef aðgát er ekki höfð.

Í Bitrufirði á Ströndum er líklega að finna fleiri einkennileg bæjarnöfn en í nokkurri annarri sveit. Nægir þar að nefna Þambárvelli, Snartartungu, Einfætingsgil, Hvítarhlíð, Bræðrabrekku og Skriðinsenni. Bæjarnöfnin bera í sér sögur, sem gera tilveruna örlítið ríkari en hún annars væri, jafnvel þó að sögurnar séu teknar að fyrnast. Þess vegna felast menningarleg verðmæti í bæjarnöfnunum.

Afi minn og amma bjuggu í Hvítarhlíð síðustu æviárin. Þar hófu líka pabbi og mamma búskap sinn, og þar fæddust systkini mín. Í túninu í Hvítarhlíð er aflöng þúfa, sem heitir Hvítarleiði. Ekki veit ég hver hún var þessi Hvít – og held að ekki séu til skriflegar sagnir af henni. Heyrði sagt þegar ég var lítill (minni) að hún hefði verið tröllkona. Alla vega er leiðið hennar stórt og bærinn við hana kenndur. Leiðið er tvískipt og er lægð á milli höfuðsins og búksins. Hallgrímur bróðir minn hefur sagt frá því, að þegar hann átti heima í Hvítarhlíð hefðu þau krakkarnir mátt leika sér á leiðinu ef þau pössuðu að hafa ekki hátt. Honum þótti gaman að sitja í lægðinni eða á hálsinum, en hefur reyndar líka stungið upp á því að lægðin hafi kannski ekki verið milli búks og höfuðs, heldur á milli Hvítar sjálfrar og peningakistilsins sem þar átti að vera til fóta. En hvers vegna máttu þau ekki hafa hátt? Jú, Hvítarleiði er nefnilega álagablettur. Leiðinu þurfti að sýna tilhlýðilega virðingu og það mátti aldrei slá, því að þá gat illa farið.

Fyrir rúmum tveimur árum tók hreppsnefnd Broddaneshrepps sig til og endurnýjaði skilti við heimreiðir í sveitinni. Þá var gamla skiltinu við heimreiðina að Hvítarhlíð hrundið um koll og sett upp annað sem á stendur Hvítahlíð. Sjálfsagt hefur einhverjum þótt það betra eða rökréttara heiti, en um leið lagt sitt af mörkum, með ókunnugleika og skammsýni, til að afmá söguna sem fylgir bæjarnafninu. Víst er hlíðin oft hvít á vetrum, en hvaða hlíð er það ekki í þessum landshluta.

Hvað á maður svo að gera í málinu? Á að leyfa sögunni um Hvít að týnast með skiltinu, eða á að láta leiðrétta mistökin og setja upp nýtt skilti þar sem Hvítar er getið á ný? Hver á þá að hafa frumkvæði að því? Hvar liggur sönnunarbyrðin? Kannski er líka nafnið Hvítahlíð komið inn í öll opinber gögn, t.d. í þjóðskrána, fasteignamatið og kort Vegagerðarinnar – og þar með orðið næstum því opinbert og rétt. Er einhver leið til baka?

Myndirnar hér að neðan, sem ég tók í Bitrunni í dag, segja sína sögu um það hvernig hið gamla hverfur undurfljótt í sinuflóka gleymskunnar – og um leið um það hvernig við rækjum skyldur okkar gagnvart þeim kynslóðum sem á eftir koma. Við eigum nefnilega ekki bara að skila þeim náttúrulegum auðlindum í nothæfu standi, heldur líka menningarlegum auðlindum.

Bendi að lokum á áhugaverða umræðu á strandir.saudfjarsetur.is um þetta sama mál. Þar kemur líka bæjarnafnið Skriðinsenni við sögu af sömu ástæðu. Þar datt sem sagt einhverjum (les: þáverandi hreppsnefnd) í hug að skella upp skilti sem stendur á Skriðnesenni.

Stefán Gíslason frá Gröf í Bitru